Pielgrzymowanie wczoraj i dziś

Sierpień to czas, kiedy z wielu miejscowości w Polsce wyruszają pielgrzymki. Wierni przez wiele dni idą pieszo, aby w końcu dotrzeć do miejsca docelowego, którym jest między innymi klasztor jasnogórski w Częstochowie

Dane statystyczne pokazują, że w sierpniu, na Jasną Górę przychodzi ponad 40 pielgrzymek, liczących łącznie około 250 tysięcy wiernych. 15 sierpnia w sanktuarium maryjnym odbywają się obchody święta Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny gromadzące nie tylko rzesze pielgrzymów, ale także największe osobistości Kościoła. I chociaż fakt ten jest doskonale znany większości z nas, to rzadko zastanawiamy się, kiedy w zasadzie narodził się zwyczaj wędrowania do miejsc kultu. Źródła historyczne tymczasem jednoznacznie wskazują, że powstał on w chwili ukształtowania się chrześcijaństwa. Z dużą dozą pewności możemy dziś stwierdzić, że pielgrzymowanie było jedną z najczęściej podejmowanych pozaekonomicznych (niezwiązanych z handlem, czy wymianą dóbr) wędrówek towarzyszącą człowiekowi od zarania dziejów.

Pielgrzymowanie to jeden z najważniejszych elementów pobożności katolickiej. Ma ono wielkie znaczenie, zarówno dla samego pątnika, jak i dla Kościoła jako wspólnoty wiernych. Dzięki niemu ludzie z różnych stron świata mają możliwość doświadczenia wspólnej modlitwy, podzielenia się swoją wiarą i doświadczeniem z innymi, jak również okazji do głębszej refleksji nad swoim życiem i relacją z Bogiem. Nie możemy zapomnieć o potędze modlitwy pielgrzymów, które mogą przynieść wiele łask i cudów. Warto zatem zawsze mieć przy sobie modlitewniki, które mogą okazać się nieocenioną pomocą w trakcie trudów wędrówki. Szczególnie warto mieć przy sobie śpiewnik na pielgrzymce, gdyż nieodłącznym elementem duchowej podróży jest śpiew.

Podkreślmy, jak ważne jest kontynuowanie tego tradycyjnego zwyczaju pielgrzymowania. To nie tylko część naszej kultury i historii, ale także sposobność do zbliżenia się do Boga i doświadczenia Jego miłosierdzia w miejscach świętych. Choć czasy się zmieniają, istota pielgrzymowania pozostaje niezmienna. To wyraz naszej wiary i duchowego dążenia do Boga, które nadal jest tak samo ważne, jak wiele stuleci temu.

Potęga wiary

Bez względu na to, że na przestrzeni lat Kościół nie zawsze podchodził do kwestii pielgrzymowania z pełną aprobatą, to wyprawy do miejsc powszechnie uważanych za święte, obroniły się przed zawirowaniami historycznymi i przetrwały do dziś. W pierwszych trzech wiekach naszej ery Kościół w obawie przed szerzeniem się praktyk pogańskich odnosił się do wędrówek z ogromną zachowawczością. Nie zmienia to jednak faktu, że w okresie tym doszło do rozwoju pobożnych nawiedzeń grobów męczenników, które z czasem stały się fundamentem wotywnego pielgrzymowania. Po upływie kilkudziesięciu lat pojawił się także zwyczaj wędrowania do ośrodków, w których umieszczone były relikwie świętych. Według wiernych, odwiedzenie takich miejsc gwarantowało doświadczenie szczególnych łask, u podstaw których leżało bliskie obcowanie ze świętymi.

Rozwój ruchów pielgrzymkowych na przestrzeni wieków

Pielgrzymowanie w wierze katolickiej uważane jest za jeden z przejawów pobożności. Nie oznacza to jednak, że kościół nakłada na wiernych taki obowiązek, jak na przykład ma to miejsce w islamie. W pierwotnej literaturze religijnej możemy znaleźć szereg przykładów pielgrzymowania sięgający odległych wieków i początków chrześcijaństwa:

• Za pierwszą pielgrzymkę uważa się pielgrzymkę Abrahama z Ur chaldejskiego do miejsca wskazanego mu przez Boga. Wędrówka Ojca wszystkich wierzących uznawana jest do dziś za wzór pątnictwa.
• Czterdziestoletnie wędrowanie po pustyni Izraelitów, którzy wyszli z Egiptu do Ziemi Obiecanej.
• Pielgrzymka dwunastoletniego Jezusa do Jerozolimy na święto Paschy.
• Pielgrzymki do Palestyny związane z męką Pańską oraz okresem dzieciństwa i działalności Chrystusa – rozwinęły się na masową skalę po ustaniu prześladowań chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim.
• Około VII wieku nowym kierunkiem pielgrzymowania stał się Rzym. Pątnicy chcieli w ten sposób uczcić męczeńską śmierć Piotra i Pawła, odwiedzić znajdujące się tam groby świętych oraz zbliżyć się do relikwii. W Rzymie stacjonował także papież uważany za następcę świętego Piotra.

Dodajmy, że do rozwoju Rzymu, jako ośrodka pielgrzymowania znacznie przyczyniło się zainaugurowanie w 1300 roku lat jubileuszowych, obchodzonych początkowo co 50, a później co 25 lat w dniu urodzin Chrystusa. Około 1390 roku rozwinął się także zwyczaj jubileuszy męki Pańskiej niosący dodatkowe łaski i odpusty. Z czasem, ze względu na trudy związane z dotarciem do stolicy chrześcijaństwa, zwyczaj ten przeniósł się na lokalne parafie i krajowe sanktuaria. Sukcesywnie kształtowały się w tym okresie również inne szlaki pielgrzymkowe. Pątnicy zaczęli masowo przybywać miedzy innymi do grobu świętego Jakuba w Compostelli, czy grobu świętego Marcina w Tours. W Polsce natomiast w XIV wieku rozwinął się szlak pielgrzymkowy do sanktuarium na Jasnej Górze. Z kolei po ponownym zajęciu Palestyny przez islam i ograniczeniu jej dostępności dla chrześcijan, rozwinął się ruch tworzenia „imitacji Jerozolimy” przyjmujących postać tzw. Kalwarii czyli świętych gór, budowanych w oparciu o jej wzorce geograficzne i architektoniczne.  Pierwsza Kalwaria powstała w XV wieku w Hiszpanii, dając wiernym możliwość doznawania przeżyć duchowych i łask Bożych. Bez względu na to, że dziś największą popularnością cieszą się pielgrzymki do miejsc Maryjnych, ich rozwój nastąpił dopiero w XVII wieku. W początkowej fazie wierni kierowali się do miejsc związanych z życiem Maryi (domek nazaretański, grób Maryi, miejsca gdzie przechowywano pamiątki po Matce Boskiej). Drugi etap to pielgrzymowanie do ośrodków, gdzie czczono jej obrazy, lub miejsc, w których miały miejsce objawienia Maryi i związane z nimi cuda. Warto zaznaczyć, że na przestrzeni lat pielgrzymowaniu nie przeszkodziły nawet tragiczne wydarzenia historyczne, takie jak wojny, czy katastrofy. Z danych archiwalnych dowiadujemy się na przykład, że w Polsce podczas okupacji, każdego roku wyruszała na Jasną Górę Pielgrzymka Warszawska złożona z około 100 osób.

Cel przyświecający pielgrzymowaniu

Spoglądając na zwyczaj pielgrzymowania przez pryzmat wieków, możemy zauważyć, że motywy, dla których wierni udawali się na wędrówkę pozostają w zasadzie niezmienne. Od niepamiętnych czasów ludzie wierzyli, że przebywanie w towarzystwie pamiątek po świętych, relikwii oraz obrazów z ich wizerunkiem ma moc chroniącą przed wszelkiego rodzaju nieszczęściami. Z kolei atmosfera panująca w miejscach kultu zachęcała do naśladowania życia wielkich osobistości chrześcijaństwa i dzięki temu stanowiła krótką drogę do zbawienia. Pątników przyciągały również miejscowości, w których dokonywały się różnego rodzaju cuda – między innymi uzdrowienia i objawienia. Do pielgrzymowania motywowały także wydarzenia historyczne, klęski i katastrofy – ludzie w obliczu zagrożenia życia prosili o wstawiennictwo Jezusa, Jego Matkę i świętych wierząc, że ich nadprzyrodzona opieka uratuje im życie.

Kilometry nie mają znaczenia

Pielgrzymka definiowana jest jako zbiorowa lub indywidualna wędrówka o charakterze duchowym, której głównym motywem jest oddanie czci Bogu i osobom świętym. W rezultacie pątnicy mogą liczyć na łaski w życiu doczesnym i na zbawienie po śmierci. Dodajmy, że każda pielgrzymka obejmuje trzy fazy – wyjście, drogę oraz dojście, przy czym pierwsza i ostatnia są ściśle określone. Pokonywanie każdego z etapów wędrówki wiąże się z nowymi doświadczeniami religijnymi, zachęca do dogłębnej analizy swojego życia duchowego i zbliża człowieka do Boga. Pamiętajmy jednak, że pielgrzymka nie wymaga pokonania określonej liczby kilometrów, a jej istotą są wewnętrzne przeżycia religijne wierzących. Z tego względu miano pielgrzymki może nosić zarówno wędrówka z odległych miejsc, rozciągająca się na wiele dni, jak i trwające kilkanaście minut procesyjne okrążenie ołtarza. Samo dotarcie pieszo do miejsca kultu nie jest więc pielgrzymką, jeśli w drodze do niego nie towarzyszą człowiekowi przeżycia religijne. Określane jest natomiast mianem turystyki religijnej.

Rodzaje pielgrzymek

Analizując zjawisko pielgrzymowania, wędrówki wiernych możemy podzielić na kilka rodzajów:

• Wotywne - organizowane w rocznicę interwencji świętej osoby lub w rocznicę jej śmierci. Posiadają zdecydowanie najdłuższą tradycję i od wielu wieków przetrwały w niezmienionej formie.
• Stanowe – złożone z członków danej grupy wiekowej lub społecznej.
• Brackie – tworzą je członkowie bractw i ruchów religijnych.
• Zawodowe – złożone z przedstawicieli danych grup zawodowych. Znane były już w średniowieczu, chociaż ich prawdziwy rozkwit nastąpił w połowie XIX wieku oraz po zakończeniu II wojny światowej. Najczęściej miejscem, do którego udają się pątnicy jest sanktuarium Matki Boskiej na Jasnej Górze.
• Narodowe – uczestniczą w nich przedstawiciele władz państwowych oraz kościelnych. Ich głównych celem jest proszenie Boga i świętych o wstawiennictwo dla danego kraju i narodu.
• Specjalne – najmłodszy ruch pielgrzymkowy składający się z osób reprezentujących określone grupy lub stowarzyszenia (np. pielgrzymki inwalidów, bezrobotnych).

Ze względu na pokonywaną trasę pielgrzymki możemy podzielić na:

• Bliskie – do 30 km, możliwe do odbycia w jeden dzień. Do końca XV wieku były najpopularniejszą formą pielgrzymowania.
• Dalekie – obejmujące trasę liczącą ponad 60 km. Ich rozwój przypadł na XVI i XVII wiek kiedy masowo zaczęły powstawać sanktuaria Maryjne przyciągające coraz większą liczbę wiernych.

Nie tylko Jasna Góra

Obecnie miejscami najczęściej odwiedzanymi przez wiernych są sanktuaria Maryjne. Do najbardziej popularnych z nich możemy zaliczyć:

• Sanktuarium na Jasnej Górze w Częstochowie – główne centrum pielgrzymkowe naszego kraju. Obok Fatimy, Lourdes i Guadalupe wymieniane jest jako jedne z najważniejszych sanktuariów Maryjnych na świecie. Pielgrzymki na Jasną Górę organizuje blisko 80% parafii w Polsce. Z kolei 5% wszystkich pątników stanowią wierni zza granicy.
• Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej – łączy kult Męki Pańskiej z kultem Maryjnym, skupionym wokół cudownego obrazu. W 1602 roku, w kilka lat po wybudowaniu, zyskało miano sanktuarium międzynarodowego. Co roku przybywa do niego około milion pątników.
• Sanktuarium w Niepokalanowie – łączy kult męczennika Maksymiliana Kolbe z kultem Maryi Niepokalanej. Każdego roku do Niepokalanowa przybywa nawet 800 tysięcy wiernych. Szczególną rangę sanktuarium zyskało po beatyfikacji i kanonizacji Maksymiliana Kolbe mających miejsce odpowiednio w 1971 i 1982 roku. Pielgrzymi pokonują zazwyczaj trasę ze Zduńskiej Woli (miejsce narodzin męczennika), przez Niepokalanów (miejsce krzewienia wiary), do Oświęcimia, w którym ojciec Maksymilian Kolbe poniósł śmierć.
• Sanktuarium na Górze Świętej Anny – łączy kult Maryjny z kultem Męki Pańskiej. Co rok przybywa tu około 400 tysięcy pielgrzymów. Pamiętajmy, że jest to miejsce z namiastką czynnika patriotycznego i narodowego – na Górze Świętej Anny toczone były walki podczas powstań śląskich.
• Sanktuarium w Licheniu – fundamentem do powstania ośrodka religijnego były objawienia maryjne z 1813 roku, a do rozwoju kultu przyczynił się cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej Królowej Polski. Do Lichenia każdego roku podążają 2 miliony pielgrzymów.

2015-08-12