Pielgrzymowanie wczoraj i dziś

Sierpień to czas, kiedy z wielu miejscowości w Polsce wyruszają pielgrzymki. Wierni przez wiele dni idą pieszo, aby w końcu dotrzeć do miejsca docelowego, którym jest między innymi klasztor jasnogórski w Częstochowie

Dane statystyczne pokazują, że w sierpniu, na Jasną Górę przychodzi ponad 40 pielgrzymek, liczących łącznie około 250 tysięcy wiernych. 15 sierpnia w sanktuarium maryjnym odbywają się obchody święta Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny gromadzące nie tylko rzesze pielgrzymów, ale także największe osobistości Kościoła. I chociaż fakt ten jest doskonale znany większości z nas, to rzadko zastanawiamy się, kiedy w zasadzie narodził się zwyczaj wędrowania do miejsc kultu. Źródła historyczne tymczasem jednoznacznie wskazują, że powstał on w chwili ukształtowania się chrześcijaństwa. Z dużą dozą pewności możemy dziś stwierdzić, że pielgrzymowanie było jedną z najczęściej podejmowanych pozaekonomicznych (niezwiązanych z handlem, czy wymianą dóbr) wędrówek towarzyszącą człowiekowi od zarania dziejów.

Potęga wiary

Bez względu na to, że na przestrzeni lat Kościół nie zawsze podchodził do kwestii pielgrzymowania z pełną aprobatą, to wyprawy do miejsc powszechnie uważanych za święte, obroniły się przed zawirowaniami historycznymi i przetrwały do dziś. W pierwszych trzech wiekach naszej ery Kościół w obawie przed szerzeniem się praktyk pogańskich odnosił się do wędrówek z ogromną zachowawczością. Nie zmienia to jednak faktu, że w okresie tym doszło do rozwoju pobożnych nawiedzeń grobów męczenników, które z czasem stały się fundamentem wotywnego pielgrzymowania. Po upływie kilkudziesięciu lat pojawił się także zwyczaj wędrowania do ośrodków, w których umieszczone były relikwie świętych. Według wiernych, odwiedzenie takich miejsc gwarantowało doświadczenie szczególnych łask, u podstaw których leżało bliskie obcowanie ze świętymi.

Rozwój ruchów pielgrzymkowych na przestrzeni wieków

Pielgrzymowanie w wierze katolickiej uważane jest za jeden z przejawów pobożności. Nie oznacza to jednak, że kościół nakłada na wiernych taki obowiązek, jak na przykład ma to miejsce w islamie. W pierwotnej literaturze religijnej możemy znaleźć szereg przykładów pielgrzymowania sięgający odległych wieków i początków chrześcijaństwa:

• Za pierwszą pielgrzymkę uważa się pielgrzymkę Abrahama z Ur chaldejskiego do miejsca wskazanego mu przez Boga. Wędrówka Ojca wszystkich wierzących uznawana jest do dziś za wzór pątnictwa.
• Czterdziestoletnie wędrowanie po pustyni Izraelitów, którzy wyszli z Egiptu do Ziemi Obiecanej.
• Pielgrzymka dwunastoletniego Jezusa do Jerozolimy na święto Paschy.
• Pielgrzymki do Palestyny związane z męką Pańską oraz okresem dzieciństwa i działalności Chrystusa – rozwinęły się na masową skalę po ustaniu prześladowań chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim.
• Około VII wieku nowym kierunkiem pielgrzymowania stał się Rzym. Pątnicy chcieli w ten sposób uczcić męczeńską śmierć Piotra i Pawła, odwiedzić znajdujące się tam groby świętych oraz zbliżyć się do relikwii. W Rzymie stacjonował także papież uważany za następcę świętego Piotra.

Dodajmy, że do rozwoju Rzymu, jako ośrodka pielgrzymowania znacznie przyczyniło się zainaugurowanie w 1300 roku lat jubileuszowych, obchodzonych początkowo co 50, a później co 25 lat w dniu urodzin Chrystusa. Około 1390 roku rozwinął się także zwyczaj jubileuszy męki Pańskiej niosący dodatkowe łaski i odpusty. Z czasem, ze względu na trudy związane z dotarciem do stolicy chrześcijaństwa, zwyczaj ten przeniósł się na lokalne parafie i krajowe sanktuaria. Sukcesywnie kształtowały się w tym okresie również inne szlaki pielgrzymkowe. Pątnicy zaczęli masowo przybywać miedzy innymi do grobu świętego Jakuba w Compostelli, czy grobu świętego Marcina w Tours. W Polsce natomiast w XIV wieku rozwinął się szlak pielgrzymkowy do sanktuarium na Jasnej Górze. Z kolei po ponownym zajęciu Palestyny przez islam i ograniczeniu jej dostępności dla chrześcijan, rozwinął się ruch tworzenia „imitacji Jerozolimy” przyjmujących postać tzw. Kalwarii czyli świętych gór, budowanych w oparciu o jej wzorce geograficzne i architektoniczne.  Pierwsza Kalwaria powstała w XV wieku w Hiszpanii, dając wiernym możliwość doznawania przeżyć duchowych i łask Bożych. Bez względu na to, że dziś największą popularnością cieszą się pielgrzymki do miejsc Maryjnych, ich rozwój nastąpił dopiero w XVII wieku. W początkowej fazie wierni kierowali się do miejsc związanych z życiem Maryi (domek nazaretański, grób Maryi, miejsca gdzie przechowywano pamiątki po Matce Boskiej). Drugi etap to pielgrzymowanie do ośrodków, gdzie czczono jej obrazy, lub miejsc, w których miały miejsce objawienia Maryi i związane z nimi cuda. Warto zaznaczyć, że na przestrzeni lat pielgrzymowaniu nie przeszkodziły nawet tragiczne wydarzenia historyczne, takie jak wojny, czy katastrofy. Z danych archiwalnych dowiadujemy się na przykład, że w Polsce podczas okupacji, każdego roku wyruszała na Jasną Górę Pielgrzymka Warszawska złożona z około 100 osób.

Cel przyświecający pielgrzymowaniu

Spoglądając na zwyczaj pielgrzymowania przez pryzmat wieków, możemy zauważyć, że motywy, dla których wierni udawali się na wędrówkę pozostają w zasadzie niezmienne. Od niepamiętnych czasów ludzie wierzyli, że przebywanie w towarzystwie pamiątek po świętych, relikwii oraz obrazów z ich wizerunkiem ma moc chroniącą przed wszelkiego rodzaju nieszczęściami. Z kolei atmosfera panująca w miejscach kultu zachęcała do naśladowania życia wielkich osobistości chrześcijaństwa i dzięki temu stanowiła krótką drogę do zbawienia. Pątników przyciągały również miejscowości, w których dokonywały się różnego rodzaju cuda – między innymi uzdrowienia i objawienia. Do pielgrzymowania motywowały także wydarzenia historyczne, klęski i katastrofy – ludzie w obliczu zagrożenia życia prosili o wstawiennictwo Jezusa, Jego Matkę i świętych wierząc, że ich nadprzyrodzona opieka uratuje im życie.

Kilometry nie mają znaczenia

Pielgrzymka definiowana jest jako zbiorowa lub indywidualna wędrówka o charakterze duchowym, której głównym motywem jest oddanie czci Bogu i osobom świętym. W rezultacie pątnicy mogą liczyć na łaski w życiu doczesnym i na zbawienie po śmierci. Dodajmy, że każda pielgrzymka obejmuje trzy fazy – wyjście, drogę oraz dojście, przy czym pierwsza i ostatnia są ściśle określone. Pokonywanie każdego z etapów wędrówki wiąże się z nowymi doświadczeniami religijnymi, zachęca do dogłębnej analizy swojego życia duchowego i zbliża człowieka do Boga. Pamiętajmy jednak, że pielgrzymka nie wymaga pokonania określonej liczby kilometrów, a jej istotą są wewnętrzne przeżycia religijne wierzących. Z tego względu miano pielgrzymki może nosić zarówno wędrówka z odległych miejsc, rozciągająca się na wiele dni, jak i trwające kilkanaście minut procesyjne okrążenie ołtarza. Samo dotarcie pieszo do miejsca kultu nie jest więc pielgrzymką, jeśli w drodze do niego nie towarzyszą człowiekowi przeżycia religijne. Określane jest natomiast mianem turystyki religijnej.

Rodzaje pielgrzymek

Analizując zjawisko pielgrzymowania, wędrówki wiernych możemy podzielić na kilka rodzajów:

• Wotywne - organizowane w rocznicę interwencji świętej osoby lub w rocznicę jej śmierci. Posiadają zdecydowanie najdłuższą tradycję i od wielu wieków przetrwały w niezmienionej formie.
• Stanowe – złożone z członków danej grupy wiekowej lub społecznej.
• Brackie – tworzą je członkowie bractw i ruchów religijnych.
• Zawodowe – złożone z przedstawicieli danych grup zawodowych. Znane były już w średniowieczu, chociaż ich prawdziwy rozkwit nastąpił w połowie XIX wieku oraz po zakończeniu II wojny światowej. Najczęściej miejscem, do którego udają się pątnicy jest sanktuarium Matki Boskiej na Jasnej Górze.
• Narodowe – uczestniczą w nich przedstawiciele władz państwowych oraz kościelnych. Ich głównych celem jest proszenie Boga i świętych o wstawiennictwo dla danego kraju i narodu.
• Specjalne – najmłodszy ruch pielgrzymkowy składający się z osób reprezentujących określone grupy lub stowarzyszenia (np. pielgrzymki inwalidów, bezrobotnych).

Ze względu na pokonywaną trasę pielgrzymki możemy podzielić na:

• Bliskie – do 30 km, możliwe do odbycia w jeden dzień. Do końca XV wieku były najpopularniejszą formą pielgrzymowania.
• Dalekie – obejmujące trasę liczącą ponad 60 km. Ich rozwój przypadł na XVI i XVII wiek kiedy masowo zaczęły powstawać sanktuaria Maryjne przyciągające coraz większą liczbę wiernych.

Nie tylko Jasna Góra

Obecnie miejscami najczęściej odwiedzanymi przez wiernych są sanktuaria Maryjne. Do najbardziej popularnych z nich możemy zaliczyć:

• Sanktuarium na Jasnej Górze w Częstochowie – główne centrum pielgrzymkowe naszego kraju. Obok Fatimy, Lourdes i Guadalupe wymieniane jest jako jedne z najważniejszych sanktuariów Maryjnych na świecie. Pielgrzymki na Jasną Górę organizuje blisko 80% parafii w Polsce. Z kolei 5% wszystkich pątników stanowią wierni zza granicy.
• Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej – łączy kult Męki Pańskiej z kultem Maryjnym, skupionym wokół cudownego obrazu. W 1602 roku, w kilka lat po wybudowaniu, zyskało miano sanktuarium międzynarodowego. Co roku przybywa do niego około milion pątników.
• Sanktuarium w Niepokalanowie – łączy kult męczennika Maksymiliana Kolbe z kultem Maryi Niepokalanej. Każdego roku do Niepokalanowa przybywa nawet 800 tysięcy wiernych. Szczególną rangę sanktuarium zyskało po beatyfikacji i kanonizacji Maksymiliana Kolbe mających miejsce odpowiednio w 1971 i 1982 roku. Pielgrzymi pokonują zazwyczaj trasę ze Zduńskiej Woli (miejsce narodzin męczennika), przez Niepokalanów (miejsce krzewienia wiary), do Oświęcimia, w którym ojciec Maksymilian Kolbe poniósł śmierć.
• Sanktuarium na Górze Świętej Anny – łączy kult Maryjny z kultem Męki Pańskiej. Co rok przybywa tu około 400 tysięcy pielgrzymów. Pamiętajmy, że jest to miejsce z namiastką czynnika patriotycznego i narodowego – na Górze Świętej Anny toczone były walki podczas powstań śląskich.
• Sanktuarium w Licheniu – fundamentem do powstania ośrodka religijnego były objawienia maryjne z 1813 roku, a do rozwoju kultu przyczynił się cudowny obraz Matki Boskiej Bolesnej Królowej Polski. Do Lichenia każdego roku podążają 2 miliony pielgrzymów.